Engelli Sorunları Üzerine Notlar-Koray Aker

Engelli tanımı

Doğuştan veya sonradan herhangi bir nedenle bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerde kaybetmesi nedeniyle toplumsal yaşama uyum sağlama ve günlük gereksinimlerini karşılama güçlükleri olan ve korunma, bakım, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyaç duyan kişi. Ülkemizde resmi rakamlara göre, 8.5 milyon engeli birey yaşamaktadır.

Toplum aile ve devlet, tarafından sürekli dışlanan ve ötekileştirilen, engelli bireylerin, çözüm bekleyen sorunları üzerine, son yıllarda bir takım gelişmelere kaydedilse de, bu gelişmeler son derece güdük sınırlı ve asıl amacından uzaktır. Günümüz koşularında, engelli bireyler dünya standartlarının, çok altında hizmet görüyor ve engelli sorunlarının çözüme kavuşması ve aşılması için çok yol katledilmesi gerekiyor. Gerek devletin bilinçsiz ve duyarsız politikaları, gerekse toplumsal önyargılar ve ötekileştirme sorunu, ayrımcı uygulamalar, arasında sıkışmış kalmış, engelliler sorunları için çözüm bekliyor.

Engelli bireylerin toplumsal yaşama katılmasının önündeki en önemli etkenlerden biri, onların üretim ilişkilerinden soyutlanmasıdır. Üretime katılmayan ve ekonomik özgürlüğüne sahip olmayan engelliler ekonomik bakımdan aileye bağımlı kalmaktadır. Bu ekonomik etkenin boyunduruğu altında birey olma hakkı gasp edilen engellilerin, toplumsal yaşam ve üretime katılma istemlerinin, önünde set çekilmektedir Engellilerin, toplumla bütünleşmesinin, en önemli araçlarından biri ekonomik özgürlüktür.

Engelli bireylerin, daha fazla üretime katılımının sağlanması, ekonomik özgürlüğüne kavuşması ve kendisini birey olarak ifade edebilecek, öz güven koşularının yaratılması, bu anlamda gerek özel sektörün gerekse kamu kurumlarında, engelli istihdamın, gerekli insanı standartlara ve taleplere cevap verecek düzeye ulaşması elzemdir. Bu anlamda, engelli bireylerin üretime dahil olmasında, verimli olabilmesi açısından, gerekli mesleki eğitim kurslarının ve kişisel beceri ve mesleki gelişimini teşvik edecek eğitim programlarının organize edilmesi, istihdam alanlarında, engelli bireyin, sağlık ve psikolojik uyumunun sağlanması, için gerekli koşuların yaratılması ve gerekli iyileştirilmenin yapılması önemli bir aşamadır.

Engelli bireylerin, yaşadığı ekonomik sorunların yanı sıra, engelli bireyin, toplumsal üretime ve yaşam dahil olmasında, bir diğer önemli etken, fiziki koşullardır. Şehir planlanması ve alt yapı örgütlenmesi engelli bireylerin standartlarına uzak onların ihtiyaçlarını karşılayacak düzeyden yoksundur. Yol, kaldırım, köprüler, ulaşım, kamu binaları, özel sektör ve benzeri alanlarda engellilerin fiziki ve psikolojik ihtiyaçlarına uygun bir şekilde yeniden inşa edilmeli ve projelendirilmelidir. Engelli bireyleri toplumsal yaşamdan soyutlayan ve onları eve hapis ederek izole eden bu önemli etken aşılmalıdır.

Toplumsal önyargılar ve bilinçsizlik engellilerin toplumsal yaşamamdan soyutlayan başat etkenlerden bir diğeridir. Engelli gerçeğini yadsıyan ve onları toplumun bir kategorisi olarak görmeyen devlet ve toplum engellilere değim yerindeyse, adeta üvey evlat muamelesi, yapmakta onları dışlamaktadır. Sınırlıda olsa engelliler adına yapılan yol kaldırım ulaşım asansör gibi çalışmalar sağlıklı bireyler tarafından gasp edilmiştir. Toplumsal farkındalığın ve bilincin, son derece düşük olduğu, ülkemiz koşularında, yasal tahakkümünde engellilerin aleyhine olması, engellilerin gerekli insani, eşit ve eversen haklara sahip olmasını kösteklemektedir.

Engelli bireylerin, üretim, eğitim ve toplumsal yaşam daha aktif katılması ve özgür eşit özgüvenli bireyler olarak topluma dâhil olmasının önündeki engelliler kaldırılmalı ve diğer yurttaşlarla, aralarındaki her türden, imtiyaz ve ayrıcalıklara, son verilmelidir. Üretim alanındaki, istihdam politikaları, geliştirilmeli iş gücünü kaybetmiş engellilere, gerekli yasal, ekonomik çözümler üretilmelidir. 

Ulaşım ve benzeri alanlardaki, fiziki engeller ortadan kaldırılmalı ve engelli ihtiyacına uygun, iyileştirilmeler yapılmalıdır. Engelli bireyi, Sosyal, psikolojik ve sağlık açısından, rehabilite edecek, kurumların ve kompleksler yaygınlaştırılmalıdır. Siyasi ve sivil toplumcu faaliyetlerde, engellilerin temsil hakkı tanınmalı, bu alanlarda engellilerin daha fazla görünür olması için, pozitif ayrımcılık uygulanmalıdır.

Engellilere acımak, onları nesneleştirmek demektir. Çözüm engellilere acımak, bu yolla onları fetişleştirmek değildir. Çözüm evrensel normlara, insanı ve ahlakı ilkelere uygun biçimde, engelli sorunlarına çözüme kavuşturmaktır.

KORAY AKER